19. Boeddhisme, Taoisme en Confucianisme

Gisteravond arriveerde ik in het donker op Xiamen. En in Xiamen. De stad Xiamen is de enige stad op het ronde eiland met dezelfde naam dat middellijn heeft van een kilometer of vijftien. Het eiland is met een aantal bruggen van zo’n vijf kilometer verbonden met het vasteland. Ik had natuurlijk liever de pont genomen die Googlemaps nog aangaf, maar die bleek uit de vaart te zijn gehaald. Waarom zou je er immers ook nog een pont op nahouden als de bruggen voor voldoende prima verbindingen zorgen. Xiamen is met 700.000 inwoners geen grote stad; eerder vergelijkbaar met de drie grootste steden in Nederland.

Het eerste dat ik op deze dag ga doen is een bezoek brengen aan de Boeddhistische tempel die een paar honderd meter achter het hostel ligt. Het is een groot complex. Deze tempel wordt gezien als een pelgrimsoord voor aanhangers van de godsneutrale religie die het Boeddhisme is. Ik zal eerst kort in mijn woorden weergeven wat ik denk dat de kern van het Boeddhisme is.

In zowat de helft van de Hollandse huiskamers staat tegenwoordig wel ergens een Blokker-Boeddhabeeld, maar daar doen ze geen gebruiksaanwijzing bij. Ik zal proberen in een paar woorden een 'bijsluiter' te geven over wat Boeddhisme is; vergeef me bij voorbaat mijn zevenmijlslaarzen. Verbeteringen en essentiele aanvullingen kun je zo je wilt onderstaand kwijt als commentaar.

Ik zou Boeddhisme duiden als een religie zonder aanbidding van een externe god. Er is een hiernamaals, er is ‘karma’ en reincarnatie. En als je het in je leven een beetje goed hebt gedaan en daarmee goede ‘karma’  hebt vergaard of gecreeerd, dan kun je in een volgend leven als iets mooiers weerkeren. Heb je teveel stoms gedaan, dan moet je in een volgend leven hetzelfde pad nog maar een keer lopen, dan hopelijk wel op een betere manier. Uitgangspunt van het Boeddhisme is ook dat het leven eigenlijk een tranendal is. Het hoogst bereikbare is om te leren niet te zeer te lijden aan het leven. Die meer verlichte staat is te bereiken door veel oefening volgens een aantal daartoe voorgeschreven rituelen, stappen en fasen. De stappenplannen daarvoor zijn doorspekt met voor mij onbegrijpelijke en ondoorgrondelijke woorden.

Volgens Wikipedia staat China op nummer 1 voor wat betreft het grootste aantal Boeddhisten binnen de landsgrenzen: ruim 100 miljoen. Dat had ik niet gedacht: ik associeerde Boedddhisme meer Zuid-Oost-Aziatische landen zoals Birma en zo. Op zich klopt dat ook: Birma is 100 procent Boeddhistisch, maar heeft nog geen 100 miljoen inwoners.

Terug naar de tempel die ik nu bezoek. Het is er enorm druk. Busladingen vol toeristen worden uitgestort over het fraai tegen een heuvel aan gelegen tempelcomplex. Tenminste, ik dacht eerst dat het toeristen waren. In de tempel ontpoppen ze zich allemaal tot ware devoten. Men brandt offerstokjes, bidt in alle windrichtingen, maakt diepe kniebuigingen naar mooie beelden, men brengt offers in de vorm van etenswaren, fruit, bloemen en ter plekke aangekochte dikke stapels mooi bedrukte papieren bij de vele offerplekken die de tempel en de tuinen er omheen hebben.

Als eenvoudig ‘waarnemer’ interpreteer ik dat de mensen troost en verlossing komen zoeken. Dat is dan hetzelfde wat de Christelijke kerk in onze cultuur ook te bieden heeft aan aanhangers: een veilige haven, iets dat groter is dan jezelf en je eigen wereldse omgeving. Als je je daar dan mee kunt verbinden, dan kan dat het dagelijks leven wat draaglijker maken, of het maakt het je beter mogelijk om het gevoel te creeren dat je groot leed en verlies niet meer in je eentje hoeft te dragen. En als je over je eigen leed en drama heen hebt kunnen stappen ben je beter in staat om voor een ander en de wereld het goede te doen.

Vooral door de grote drukte voel ik me in deze tempel geen ‘deelnemer’; in de tempel van Sjanghai een dag of tien geleden voelde ik me veel meer gegrepen en betrokken bij de devotie van de kerkgangers daar, en was ik wel ook ‘deelnemer’. Hier blijf ik wat meer aan de buitenkant.

Na een tijdje heb ik het wel gezien en wil ik een boottochtje gaan maken naar het kleine eiland Gulang Yu. De Lonely Planet vertelt dat dat in de 19e eeuw een koloniale handels-bakermat was van Engeland en andere Europese landen. Het is maar vijf minuten varen. Maar dan ben je ineens in een wonderlijke wereld. Enorm prestigieuze vooral negentiende-eeuwse koloniale panden getuigen van een nog niet zo lang voltooid verleden. Ik maak een foto van een exemplaar dat op de poort in trotse cijfers het jaartal ‘1935’ heeft staan, nog maar kort voordat de Japanners hier hun forse aandeel in de Tweede Wereldoorlog kwamen leveren. En met de machtsovername door Mao in 1949 was het voorbij met alle buitenlandse overheersing in China.

Het is aangenaam toeven op het eiland. Ik maak een mooie wandeling door bos, over heuvels en langs zee. Dan zie ik een bordje dat verwijst naar een Taoistische tempel. Hee, die heb ik nog op mijn lijstje staan! Ik was er nog niet eerder in China eentje tegengekomen. Het blijkt een kleine tempel te zijn die ongeveer hetzelfde is ingericht als Boeddhistische tempels en dezelfde offermogelijkheden biedt. Alleen zijn er geen beelden van Boeddha en de andere figuren uit het Boeddhissme. Wel is er een beeld van vermoedelijk Laotzu. Hij is naar verluidt de schrijver van de uiterst mystieke tekst die de basis vormt van het Taoisme. Dat gaat over de Weg: over hoe je dingen kunt of moet doen, niet zozeer over wat je kunt of moet doen. Het doel is niet de weg, zoiets dus. Eerlijk gezegd snap ik er niet zoveel van. Maar dat schijnt juist weer een belangrijk kenmerk van het Taoisme te zijn: het is niet te snappen, dus dan ben ik blijkbaar toch op hun goede weg.

Op de pont terug naar het ‘vasteland’ (dat dus alleen maar een groter eiland is) bedenk ik me dat ik aan de hand van deze twee bezoeken iets wil schrijven over deze twee stromingen. Het is jammer dat ik niet nog iets tegenkom van de derde stroming, dus die vul ik dan onderstaand maar even ‘droog’ aan.

Die derde grote religieus/filosofische stroming in China is de belangrijkste: het Confucianisme. Meneer Kongzi (door Europeanen omgedoopt tot de rare duiding Confucius, die wij nog steeds hanteren) bedacht een manier van omgaan met elkaar die orde, duidelijkheid en respect gaf in alle verhoudingen tussen mensen in een samenleving. De jongere is respect verschuldigt aan de oudere, de leerling aan de leraar, de burger aan de overheid. Maar andersom geeft dat verantwoordelijkheid aan de oudere, de leraar, de overheid om goed te doen in het belang van die ander. Dat is een praktisch soort van wederkerigheid dat beide partijen in een verhouding dient. En het is ook lekker duidelijk. Het verklaart bijvoorbeeld waarom Chinese scholieren geen vragen horen te stellen aan de leraar: dan zeg je immers dat de leraar tekortgeschoten is in zijn uitleg. Het verklaart ook waarom de overheid zo patriarchaal is: dat hoort ze te zijn in de leer van Kongzi. Het verklaart ook waarom je moet oppassen met de goede bedoelingen van de overheid in twijfel te willen trekken als al te kritische Westerling: de overheid is er om het goede te doen voor de mensen, en daar past geen twijfel bij, en al zeker niet van die zevenmijlslaarzenkritiek van botte Westerlingen. Het is goed om hier even te onderstrepen dat Chinese burgers tegenwoordig werkelijk overal kritiek op mogen hebben. Geen onderwerp of standpunt is meer te gortig. Op sociale media is elke mening over elk onderwerp vrij en toegestaan, en vindt enorm veel discussie plaats over welke kant het met maatschappelijke probleemkwesties op moet. Maar daarbij moet je niet de goede bedoelingen van de overheid in twijfel willen trekken. Dat hoort niet zo binnen het raamwerk van meneer Kongzi.

Het aardige van deze samenleving nu is dat het dagelijke denken en doen van de gemiddelde Chinees wordt bepaald vanuit een gezonde mengeling van deze drie hoofdstromen. Vermenging heeft ook al een behoorlijk tijdje kunnen plaatsvinden, omdat alle drie de stromingen dateren van 2.000 tot 2.500 jaar geleden. De meeste mensen zijn geen uitgesproken aanhanger van maar een van de drie stromingen, maar worden door alle drie gevoed. Waar het Confucianisme (ik noem het toch maar weer even zo) rechtlijnig en star is, helpt een vleugje Taoisme om wat souplesse te geven. En Boeddhisme helpt om de ander te vergeven en het goede toe te wensen. Kortom: een handige mix om een samenleving op te baseren. Overigens is deze samenleving niet alleen maar rozegeur en maneschijn natuurlijk, maar op probleemkwesties heb ik in mijn verhalen geen nadruk willen leggen omdat dat in de Nederlandse media al meer dan genoeg gebeurt.

Morgen ga ik de stad in. Foto’s maken van mensen op markten en zo. Worden hopelijk mooie plaatjes bij het verhaal dat ik morgen tiep!

Foto's:

- Alle foto's van deze dag vind je op http://chinafietser.reislogger.nl/foto/dag19

- Daar zit trouwens ook een knop 'diashow'.

- NOTABENE: Reislogger plaatst de foto's chronologisch verkeerd om. Je ziet dus eerst de laatste foto van de dag, en de serie eindigt met de eerste foto van de dag. Kan ik niks aan doen,helaas.